Ο ρόλος του στρες των μειονοτήτων: Γιατί τα άτομα ΛΟΑΤΚΙ+ αντιμετωπίζουν υψηλότερους κινδύνους ψυχικής υγείας

Η ψυχική υγεία και οι προκλήσεις για την ψυχική υγεία είναι καθολικές, αλλά ορισμένοι πληθυσμοί και ομάδες ανθρώπων διατρέχουν στατιστικά πολύ υψηλότερο κίνδυνο να αντιμετωπίσουν δυσκολίες. Η κοινότητα LGBTQ+ (Λεσβίες, Ομοφυλόφιλοι, Αμφιφυλόφιλοι, Τρανς, Κουίρ και άλλοι) είναι μια μειονοτική ομάδα που διατρέχει σημαντικά υψηλότερο κίνδυνο να αντιμετωπίσει ψυχικές ασθένειες από τον γενικό πληθυσμό. Αυτό το άρθρο θα εξετάσει σχετικά στατιστικά στοιχεία και θα παρουσιάσει το μοντέλο στρες των μειονοτήτων που έχουν χρησιμοποιήσει οι ερευνητές για να εξηγήσουν αυτήν την ανισότητα.

Το κενό ψυχικής υγείας

Οι προκλήσεις ψυχικής υγείας αποτελούν κοινό μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας. Σε παγκόσμιο επίπεδο, περίπου ένας στους τρεις ανθρώπους βιώνει κάποια ψυχική διαταραχή κάποια στιγμή στη ζωή του και μέχρι την ηλικία των 75 ετών, ο αριθμός αυτός αυξάνεται σε περίπου έναν στους δύο (McGrath κ.ά., 202300193-1)). Ωστόσο, η έρευνα αναφέρει σταθερά ότι τα άτομα ΛΟΑΤΚΙ+ διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο ψυχικών διαταραχών (Πλόντερλ και Τρεμπλέ, 2015), με μια πρόσφατη μετα-ανάλυση διακρατικών δεδομένων (Γκμελίν κ.ά., 2022) διαπιστώνοντας ότι τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα έχουν δύο έως τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν κάποια ψυχική διαταραχή - και τα τρανς άτομα φαίνεται να έχουν ακόμη μεγαλύτερη πιθανότητα (Νοβάσκι κ.ά., 2013; Σου κ.ά., 2016).

Για παράδειγμα, η μείζων κατάθλιψη επηρεάζει περίπου 10% του γενικού πληθυσμού κατά τη διάρκεια της ζωής του, περίπου 7% άνδρες και 14% γυναίκες (McGrath κ.ά., 202300193-1)). Αντίθετα, μια παγκόσμια μετα-ανάλυση διαπίστωσε επιπολασμό 32% σε όλη τη ζωή μεταξύ των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων (Κάι κ.ά., 2024). Όσον αφορά την Ισπανία, τα διαθέσιμα στοιχεία είναι κάπως διαφορετικά στη φύση τους, γεγονός που καθιστά τις άμεσες συγκρίσεις λιγότερο εύκολες. Έκθεση για την Ψυχική Υγεία της Ισπανίας για το 2023 από την Confederación Salud Mental España και το Fundación Mutua Madrileña (CSME & FMM, 2023) υποδεικνύει επίσης υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης προβλημάτων ψυχικής υγείας για τα άτομα ΛΟΑΤΚΙ+, αλλά επειδή βασίζεται σε υποκειμενικές αξιολογήσεις και όχι σε διαγνωστικά μέτρα, αναφέρει συνολικά σημαντικά υψηλούς αριθμούς, αναφέροντας ότι περίπου 55% ατόμων ΛΟΑΤΚΙ+ και 42% του γενικού πληθυσμού πάσχουν από κατάθλιψη. Εν τω μεταξύ, η Εθνική Έρευνα Υγείας της Ισπανίας του 2023 (Instituto Nacional de Estadística, 2025) υποδηλώνει ότι περίπου 15% όλων των ατόμων ηλικίας 15 ετών και άνω βιώνουν κάποια μορφή ενεργών καταθλιπτικών συμπτωμάτων, με σχεδόν 8% να πληρούν τα κριτήρια για μείζονα κατάθλιψη, γεγονός που ευθυγραμμίζεται με τις παγκόσμιες αναλύσεις. Επομένως, είναι λογικό να υποθέσουμε ότι οι υποκειμενικές αξιολογήσεις πιθανότατα διογκώνουν τις εκτιμήσεις επικράτησης.

Τα στατιστικά στοιχεία σχετικά με τον αυτοκτονικό ιδεασμό και τον κίνδυνο αυτοκτονίας (CSME & FMM, 2023), οι οποίες είναι πιο συγκρίσιμες ακόμη και όταν βασίζονται σε υποκειμενική αξιολόγηση, παρέχουν σαφέστερες βάσεις για σύγκριση: ενώ 14,5% του γενικού πληθυσμού στην Ισπανία αναφέρουν ότι έχουν σκεφτεί ή αποπειραθεί να αυτοκτονήσουν, το ποσοστό αυτό αυξάνεται σε 32,1% για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα (CSME & FMM, 2023). Έτσι, αν και οι άμεσες συγκρίσεις είναι περιορισμένες, τα διαθέσιμα στοιχεία υποδηλώνουν ότι η κατάσταση στην Ισπανία αντικατοπτρίζει τα παγκόσμια πρότυπα.

Ο Ρόλος του Στρες των Μειονοτήτων

Ο λόγος για αυτή την υψηλότερη επικράτηση, ωστόσο, δεν είναι η ίδια η queerness: η σεξουαλική και η έμφυλη ποικιλομορφία είναι φυσιολογικές ανθρώπινες παραλλαγές και δεν επηρεάζουν την ψυχολογική λειτουργία ή ευεξία.Παγκόσμια Ιατρική Ένωση, 2023; 2025). Το Μοντέλο του Στρες της Μειονότητας (MSM) (Μέγιερ, 1995; 2003) μας βοηθά να κατανοήσουμε γιατί μπορεί να υπάρχουν αυτές οι ανισότητες. Εκτεταμένη έρευνα στον τομέα της σωματικής και ψυχικής υγείας έχει δείξει ότι το υπερβολικό στρες, γενικά, έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, τόσο μέσω βιολογικών όσο και ψυχολογικών διεργασιών (βλ. ανασκόπηση Ο'Κόνορ κ.ά., 2021).

Το MSM διακρίνει το πρόσθετο άγχος που αντιμετωπίζουν τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα ως αποτέλεσμα της μειονοτικής τους θέσης: το στίγμα, οι διακρίσεις και οι προκαταλήψεις δημιουργούν ένα αγχωτικό και μερικές φορές ακόμη και εχθρικό κοινωνικό περιβάλλον, το οποίο, εκτός από το τυπικό άγχος που βιώνει οποιοδήποτε άτομο, είναι αναπόφευκτο να επηρεάσει την ψυχική υγεία κάποιου. Αυτοί οι παράγοντες άγχους που σχετίζονται με τις μειονότητες μπορεί να είναι τόσο εξωτερικές όσο και εσωτερικές συνθήκες ή γεγονότα. Πιο συγκεκριμένα, για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, οι παράγοντες άγχους που σχετίζονται με τις μειονότητες έχουν αναγνωριστεί ως οι διακρίσεις και η βία (εξωτερικοί παράγοντες άγχους), καθώς και οι προσδοκίες απόρριψης και διακρίσεων, η απόκρυψη ταυτότητας και το εσωτερικευμένο σεξουαλικό στίγμα (εσωτερικοί παράγοντες άγχους).Μέγιερ, 1995; 2003)

Ενώ πτυχές της πλοήγησης στην κουήρ ταυτότητα κάποιου (π.χ., η αποκάλυψη ή οι αποφάσεις που σχετίζονται με τη μετάβαση) μπορεί να αποτελούν πρόκληση για την ψυχική υγεία, αυτές οι δυσκολίες προκύπτουν σε μεγάλο βαθμό από το κοινωνικό στίγμα και τα εμπόδια και όχι από την ίδια την κουήρ ταυτότητα. Το άγχος των μειονοτήτων δεν σημαίνει ότι το να είσαι ΛΟΑΤΚΙ+ είναι εγγενώς δύσκολο, αλλά ότι το στίγμα, οι προκαταλήψεις και οι διακρίσεις φέρνουν πρόσθετους παράγοντες άγχους. Αυτοί οι παράγοντες άγχους - είτε πρόκειται για καθημερινές μικροεπιθέσεις, συστημικές διακρίσεις είτε για την εσωτερίκευση αρνητικών πεποιθήσεων - συσσωρεύονται με την πάροδο του χρόνου και αυτό το πρόσθετο επίπεδο ψυχολογικής πίεσης μπορεί να οδηγήσει σε υψηλότερα ποσοστά προβλημάτων ψυχικής υγείας, όπως άγχος και κατάθλιψη. Αυτή η θετική συσχέτιση μεταξύ των παραγόντων άγχους των μειονοτήτων και των αρνητικών αποτελεσμάτων ψυχικής υγείας έχει αποδειχθεί με συνέπεια από την έρευνα (π.χ. Ντύρμπαουμ & Σάτλερ, 2020; Ίτον, 2014; Σάτλερ κ.ά., 2017).

Παρά τις σημαντικές προόδους στα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων τις τελευταίες δεκαετίες, η πτυχή του στρες που αφορά τις μειονότητες παραμένει επίκαιρη σήμερα. Σε παγκόσμιο επίπεδο, 64 χώρες εξακολουθούν να έχουν νόμους που ποινικοποιούν την ομοφυλοφιλία, με ορισμένες να επιβάλλουν ακόμη και τη θανατική ποινή, και επί του παρόντος μόνο 38 χώρες έχουν ίσα δικαιώματα γάμου για τα ομόφυλα ζευγάρια. Στην Έρευνα ΛΟΑΤΚΙ+ της ΕΕ III που διεξήχθη από τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EU LGBTIQ Survey III)FRA, 2024), περισσότεροι από 1 στους 3 ερωτηθέντες (36%) ανέφεραν ότι ένιωσαν διακρίσεις στην απασχόληση, την υγειονομική περίθαλψη, την εκπαίδευση, τη στέγαση ή σε άλλους τομείς της ζωής. Τα αποτελέσματα της ίδιας έρευνας τοποθετούν την Ισπανία στο μέσο επίπεδο της ΕΕ, με 37% ερωτηθέντων να αναφέρουν διακρίσεις. Επίσης, ειδικά στη Βαρκελώνη, η ΛΟΑΤΚΙ+ φοβία είναι από τις πιο συχνά αναφερόμενες αιτίες διακρίσεων, αποτελώντας το 20% όλων των αναφερόμενων περιστατικών διακρίσεων (Ayuntamiento de Barcelona, 2024).

Υπάρχουν διαφορές στις διακρίσεις και εντός της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, με τα άτομα με τρανς ταυτότητες (= η ταυτότητα φύλου διαφέρει από το φύλο που τους αποδόθηκε κατά τη γέννηση) να αντιμετωπίζουν ακόμη πιο σκληρές διακρίσεις σε σύγκριση με τα cisgender (= η ταυτότητα φύλου ευθυγραμμίζεται με το φύλο που τους αποδόθηκε κατά τη γέννηση) ΛΟΑΤ άτομα. Για παράδειγμα, το ποσοστό των ατόμων που αναφέρουν διακρίσεις στις χώρες της ΕΕ αυξάνεται σε 58% για τις τρανς γυναίκες και 65% για τους τρανς άνδρες (FRA, 2024Περισσότερες διακρίσεις και βία αναφέρονται από τρανς άτομα σε όλη την Ευρώπη, ανεξάρτητα από την κατάταξη των χωρών όσον αφορά τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ (Evje et al., 2024).

Ειδικά με τα πρόσφατα αυξανόμενα κύματα τρανσφοβικού λόγου, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι αρνητικές στάσεις απέναντι στα τρανς άτομα δημιουργούν φόβο όχι μόνο για διακρίσεις, αλλά και για άμεση βία. Για παράδειγμα, 63% τρανς ατόμων στην Ισπανία έχουν, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό, αποφύγει να εκφράσουν το φύλο τους μέσω της φυσικής τους εμφάνισης και της ενδυμασίας τους από φόβο μήπως δεχτούν επίθεση, απειλές ή παρενόχληση (FRA, 2024). Επομένως, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ορισμένες μελέτες διαπιστώνουν ότι τα τρανς άτομα έχουν ακόμη και δύο έως σχεδόν τέσσερις φορές περισσότερες πιθανότητες να αναφέρουν κατάθλιψη και αυτοκτονικές σκέψεις από τα cisgender LGB άτομα (Νοβάσκι κ.ά., 2013; Σου κ.ά., 2016).

Τι μπορούμε να κάνουμε;

Ενώ το βάρος του άγχους των μειονοτήτων δεν θα πρέπει να θεωρείται ως κάτι που μπορεί να διορθωθεί απλώς με περισσότερη φροντίδα ψυχικής υγείας, ο ρόλος των ποιοτικών υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης δεν πρέπει να υπονομεύεται. Με τη συστημική ανισότητα να είναι ο δημιουργός αυτών των ανισοτήτων, η συστημική ένταξη μπορεί να είναι ένας τρόπος για να βοηθηθεί η αντιμετώπισή τους. Μια πρόσφατη ανασκόπηση στη Βόρεια Αμερική (Ρις κ.ά., 2020) προσδιόρισε τις εμπειρίες των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων από τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας ως δυστυχώς ενισχύουσες το στίγμα και τους επαγγελματίες που τους παρείχαν τις υπηρεσίες συχνά ως ελλιπείς γνώσεις σχετικά με τις ανάγκες των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων.

Τα αποτελέσματα επισήμαναν επίσης την ανάγκη για φροντίδα ψυχικής υγείας που προωθεί την ισότητα, την ένταξη και τον σεβασμό της διαφορετικότητας. Ομοίως, η ευρωπαϊκή έρευνα (Baiocco et al., 2022; Ζέμαν κ.ά.*.*, 2019) ζητά όχι μόνο διαρθρωτικές αλλαγές αλλά και την ανάπτυξη πολιτισμικά ικανής και συμπονετικής εκπαίδευσης για τους επαγγελματίες υγείας και κοινωνικής φροντίδας σε θέματα ΛΟΑΤΚΙ+, με στόχο τον καλύτερο εξοπλισμό των υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Δεδομένου ότι ορισμένοι πληθυσμοί αντιμετωπίζουν αυξημένο βάρος ψυχικής υγείας, είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί ότι οι υπηρεσίες υγείας και υποστήριξης είναι πραγματικά χωρίς αποκλεισμούς και προσβάσιμες.

Τα πρόσφατα στατιστικά στοιχεία μας υπενθυμίζουν ότι οι διακρίσεις συνεχίζουν να δημιουργούν σημαντική ψυχολογική πίεση και, ως εκ τούτου, διαμορφώνουν τα αποτελέσματα της ψυχικής υγείας, με τα άτομα ΛΟΑΤΚΙ+ να διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο να υποφέρουν από ψυχικές ασθένειες. Η αναγνώριση αυτών των ανισοτήτων στην ψυχική υγεία και του ρόλου του στρες των μειονοτήτων είναι απαραίτητη για τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας και τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, ώστε να σχεδιάσουν αποτελεσματικά προγράμματα πρόληψης και παρέμβασης. Η αυξημένη γνώση και κατανόηση στο ευρύ κοινό είναι επίσης σημαντική για την καταπολέμηση του στιγματισμού και την προώθηση της ένταξης, της ποικιλομορφίας και της ισότητας - η αλλαγή συμβαίνει όχι μόνο αργά σε ευρύτερο συστημικό επίπεδο, αλλά και στις καθημερινές αλληλεπιδράσεις.

Φωτογραφίες Nolwen Cifuentes, Crystal Sing & Viktor Makhnov.